TTVH-buixuanphai

Trong hành trình gìn giữ và phát huy giá trị di sản, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đang chuẩn bị bước vào dấu mốc kỷ niệm 950 năm Quốc Tử Giám (1076 - 2026) với chuỗi hoạt động tôn vinh đạo học có ý nghĩa sâu rộng.

Các ý tưởng sáng tạo đã, đang và sẽ được triển khai trong dịp kỷ niệm này như Kid tour “Hành trình đạo học”, vở thực cảnh “Tinh Khuê vạn đại”, Không gian văn hóa đọc tại Hồ Văn, triển lãm sách cổ, lễ hội Việt phục, lễ hội hoa đăng cùng hàng loạt trải nghiệm giáo dục - tương tác số... đã được đề cử tại hạng mục Ý tưởng - Vì tình yêu Hà Nội của Giải thưởng Bùi Xuân Phái năm 2025 do báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) tổ chức.

Mở đầu cuộc trò chuyện, ông Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã chia sẻ với Thể thao và Văn hóa về tầm nhìn và định hướng hành động trong giai đoạn mới. Ông nói:

- Chúng tôi xác định đạo học là trục nội dung xuyên suốt. Tinh thần ấy được cụ thể hóa qua ba mạch: bảo tồn - giáo dục - sáng tạo.

Ở khía cạnh bảo tồn, chúng tôi tập trung nghiên cứu, tu bổ, chuẩn hóa hệ thống thuyết minh học thuật và số hóa tư liệu từ bia tiến sĩ, thư tịch cổ đến văn bản quan trọng của Quốc Tử Giám.

Trong giáo dục, chúng tôi thiết kế chương trình trải nghiệm theo chủ đề, phát triển học liệu mở cho trường phổ thông, đồng thời chú trọng đến hoạt động dành cho thế hệ trẻ với những giá trị hiếu học, đạo hiếu, đạo thầy.

Với sáng tạo, nhiều loại hình nghệ thuật đương đại và công nghệ tương tác được đưa vào, từ sân khấu thực cảnh, triển lãm, sản phẩm lưu niệm đến nền tảng trực tuyến, để biến di sản thành tri thức sống và cảm hứng mới cho công chúng hôm nay.

* Vì sao Trung tâm lựa chọn Hồ Văn với gò Kim Châu làm hạt nhân cho Không gian văn hóa đọc, và tủ sách gợi nhớ bia tiến sĩ tại đó gửi gắm thông điệp gì, thưa ông?

- Hồ Văn vốn là không gian truyền tụng văn chương của Thăng Long xưa, có địa thế thủy thổ thanh nhã, thích hợp tổ chức các hoạt động đọc và giao lưu học thuật. Khi kiến tạo tủ sách lấy hình tượng bia tiến sĩ, chúng tôi muốn truyền tải thông điệp rằng mỗi cuốn sách hôm nay chính là “tấm bia” khắc tên hiền tài của thời đại mới.

Không gian này được vận hành theo cơ chế cộng đồng với bộ sưu tập cốt lõi do Trung tâm tuyển chọn, kết hợp hoạt động "đọc - đổi - đóng góp". Bạn đọc có thể trao đổi sách, tham gia câu lạc bộ đọc, tọa đàm cùng tác giả, dịch giả. Hệ thống tra cứu bằng mã QR giúp quản lý mượn trả, còn tình nguyện viên hỗ trợ giữ vai trò thủ thư, đảm bảo sách được lưu hành và bảo quản an toàn.

* Xin ông chia sẻ về vở thực cảnh “Tinh Khuê vạn đại”?

- Đây là dự án biểu tượng nhằm lan tỏa thông điệp: tinh thần hiếu học và nhân nghĩa của dân tộc là ngôi sao soi đường muôn đời. Nội dung vở diễn chia làm ba hồi: khởi nguyên của đạo học với sự ra đời Văn Miếu, hành trình gian nan mà rực rỡ của các thế hệ sĩ tử và cuối cùng là tinh thần "Tinh Khuê vạn đại" kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai.

Về mỹ thuật, vở diễn kết hợp ánh sáng kiến trúc, trình chiếu mapping tiết chế, âm nhạc truyền thống hòa cùng giai điệu hiện đại, phục trang nghiên cứu từ tư liệu các triều đại và cảnh trí tre - nước - giấy dó để gợi không gian hiền tài. Mỗi suất diễn kéo dài 45 đến 60 phút, tổ chức định kỳ tối thứ Bảy cho khoảng 400 - 600 khán giả. Hệ thống âm thanh, ánh sáng thiết kế tuân thủ tiêu chuẩn bảo vệ di sản. Vé bán trực tuyến, có chính sách ưu đãi học sinh sinh viên và kịch bản ứng phó rủi ro thời tiết nhằm đảm bảo trải nghiệm trọn vẹn.

* Còn triển lãm sách cổ “Tinh hoa đạo học” sẽ được lựa chọn và vận hành theo cách nào, thưa ông?

- Chúng tôi lựa chọn thư tịch quý liên quan đến Nho - Phật - Lão, các sách khoa cử Hán Nôm, gia huấn, bản khắc cổ có giá trị minh chứng cho truyền thống học tập của tiền nhân. Đi cùng là phần diễn giải song ngữ, bản dịch trích đoạn, hiện vật minh họa như nghiên mực và quyển thi, đồng thời đưa vào trạm đọc số để công chúng tương tác.

Với sách đổi và tủ sách công cộng, tiêu chí rõ ràng là nội dung lành mạnh, hữu ích, khuyến khích tinh thần hiếu học. Song song, chúng tôi triển khai số hóa, xây dựng triển lãm ảo 360, cung cấp podcast, bản dịch trích lục và toạ đàm trực tuyến để lan tỏa di sản rộng hơn.

* Trong lễ hội Việt phục kết hợp cùng Bách Hoa Bộ Hành, Văn Miếu sẽ cân bằng giữa phục dựng chuẩn xác và sáng tạo như thế nào, thưa ông?

- Nguyên tắc là “chuẩn xác ở cốt lõi - sáng tạo ở hình thức”.

Ở phần lõi, chúng tôi dựa trên hệ thống tư liệu về phẩm phục triều Lê - Nguyễn, họa tiết, quy tắc đội ngũ và chất liệu để đảm bảo tính xác thực.

Còn phần sáng tạo nằm ở kỹ thuật may hiện đại, chất liệu biểu diễn thuận tiện và bảng màu giàu tính thị giác, giúp công chúng vừa trải nghiệm vừa học hỏi. Các nhân vật sĩ tử, quan văn, nữ lưu được đưa lên sân khấu như những câu chuyện sống động, tránh sa vào kiểu phục trang chỉ để "trình diễn".

Mọi hoạt động thử mặc đều đi kèm thuyết minh học thuật để giữ đúng tinh thần di sản.

* Xin ông nói thêm về “Bức tường nguyện ước mùa danh bảng”?

- Bức tường được tạo từ vật liệu tự nhiên, tre và gỗ, để gắn những chú hạc giấy origami viết điều ước. Mỗi khách tham quan được gấp một cánh hạc, viết lời nguyện và treo lên. Tất cả lời nguyện được mã hóa QR, ghi lại vào kho dữ liệu, đồng thời giới hạn số lượng mỗi ngày để không gian luôn gọn gàng và an toàn. Các lời nguyện đẹp còn được tập hợp thành sáng tác nghệ thuật chữ - âm thanh phục vụ triển lãm theo mùa, mang đến trải nghiệm vừa thiêng liêng vừa giàu chất giáo dục.

* Về lễ hội hoa đăng “Ngàn năm Văn Miếu, hiếu hạnh soi đường”, thông điệp và phương thức thực hiện là gì?

- Thông điệp là tôn vinh tinh thần hiếu hạnh - biết ơn cha mẹ, thầy cô và tiền nhân. Nghi lễ sẽ có phần dâng đăng, đọc gia huấn, hợp xướng của thiếu nhi. Về thị giác, hoa đăng được sắp theo hình sao Khuê và đường học đạo, sắc chủ đạo lam - vàng, nhạc nền trang trọng. Toàn bộ đèn dùng chất liệu sinh học và LED chống gió, có đội PCCC, y tế trực đảm bảo an toàn, đồng thời giảm thiểu rác thải nhựa.

* Còn Kid tour “Hành trình đạo học” dành cho trẻ em sẽ tổ chức ra sao?

- Chương trình kéo dài 60-90 phút với các trạm tham quan từ cổng chính tới Hồ Văn. Trẻ em sẽ được hóa thân thành sĩ tử nhỏ, tham gia trò chơi tìm dấu ấn bia, xướng danh, viết chữ trên giấy dó và học các giá trị đạo hiếu thông qua hoạt động nhập vai. Ngoài ra công nghệ AR và QR được tích hợp giúp giải nghĩa trực quan, thuyết minh đa ngữ phù hợp từng độ tuổi. Chúng tôi còn thiết kế giáo án ngoại khóa, worksheet để nhà trường sử dụng trước, trong và sau chuyến tham quan, tạo nên sự gắn kết bền vững.

* Văn Miếu - Quốc Tử Giám sẽ được định vị như một điểm đến công nghiệp văn hóa của Hà Nội theo hướng nào, thưa ông?

- Chuỗi giá trị bao gồm biểu diễn sân khấu, xuất bản sách và truyện tranh giáo dục, sản phẩm lưu niệm khai thác biểu tượng Khuê Văn Các và bia tiến sĩ, các trải nghiệm số như audio tour, AR, triển lãm trực tuyến và học liệu mở phục vụ nhà trường. Nguyên tắc quan trọng là ưu tiên bảo tồn và nghiên cứu học thuật, đồng thời khai thác dịch vụ văn hóa theo hướng bền vững, minh bạch và không can thiệp vào cấu trúc gốc của di sản.

* Chiến lược truyền thông - số hóa giai đoạn 2025 - 2026 của Văn Miếu – Quốc Tử Giám sẽ tập trung vào đâu?

- Có bốn trụ cột. Một là vé điện tử và quản lý khách theo khung giờ. Hai là hệ thống thuyết minh đa ngữ và ứng dụng di động. Ba là trải nghiệm tương tác số như quiz, AR, audio tour. Bốn là kho tư liệu mở với dữ liệu ảnh số, bản dịch bia, timeline đạo học và các sản phẩm đa phương tiện như podcast, video học đường. Mục tiêu là từng bước đưa câu chuyện đạo học Việt Nam tiếp cận công chúng quốc tế.

* Ông có thể cho biết, nguồn lực tài chính sẽ được sử dụng thế nào và bằng cách nào để đo lường tác động?

- Nguồn kinh phí đến từ ngân sách cho bảo tồn, kết hợp với doanh thu vé, lưu niệm, xuất bản, cùng tài trợ xã hội hóa. Ít nhất 50% lợi nhuận ròng sẽ tái đầu tư vào nghiên cứu, tu bổ và giáo dục. Tác động được đo lường qua số hạng mục tu bổ, lượng hiện vật số hóa, số lượt học sinh tham gia, mức độ tiếp cận học liệu số, chỉ số đọc sách, cùng các chỉ số môi trường như giảm rác thải.

* Sau cùng, ông kỳ vọng công chúng nhận được điều gì từ mùa kỷ niệm 950 năm Quốc Tử Giám sắp tới?

- Tôi mong mỗi người khi rời Văn Miếu mang theo một câu chuyện, một cuốn sách và một hành động. Câu chuyện về truyền thống hiếu học cha ông, cuốn sách làm giàu trí tuệ và hành động cụ thể để lan tỏa tinh thần đạo học. Thông điệp gửi đến học sinh, sinh viên, nhà giáo và cộng đồng là: đạo học không chỉ là học để đi thi, mà là học để trở thành con người hữu ích, biết hiếu, biết nghĩa, biết phụng sự xã hội.

* Xin cảm ơn ông!

                                                          Phạm Huy (thực hiện)